Blog
Công nghệ nào đang hỗ trợ báo chí dữ liệu phát triển mạnh mẽ?
Trong một thế giới tràn ngập thông tin, nhu cầu tìm kiếm sự chính xác, minh bạch và sâu sắc khiến báo chí dữ liệu (data journalism) trở thành xu hướng tất yếu. Không chỉ dừng lại ở việc đưa tin, các cơ quan báo chí ngày nay cần ứng dụng công nghệ để xử lý, trực quan hóa và kể chuyện bằng dữ liệu. Vậy đâu là những công nghệ đang thúc đẩy ngành báo chí truyền thông phát triển mạnh mẽ trong thời đại số?
Công nghệ hỗ trợ phát triển báo chí dữ liệu hiệu quả nhất
AI và tự động hóa trong báo chí dữ liệu
Một trong những công nghệ thúc đẩy mạnh mẽ data journalism là AI và tự động hóa. Các hãng tin lớn như Associated Press và The New York Times đã áp dụng tự động hóa để tạo bài tin nhanh từ dữ liệu tài chính, thể thao. Điều này giúp hiệu suất tăng gấp 10 lần với mức chi phí phải chăng hơn. Reuters cũng phát triển công cụ Lynx Insight hỗ trợ nhà báo phân tích dữ liệu tự động, gợi ý ý tưởng. Ngoài ra, một số bài còn được viết theo mẫu, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất tin tức.
Một nghiên cứu vào tháng 3/2025 cho thấy các nhà báo điều tra hiện còn sử dụng AI để tự động thu thập dữ liệu, tóm tắt nội dung và khám phá sơ bộ. Điều này giúp tiết kiệm thời gian đến vài tháng. Ngành báo chí Việt Nam và các cơ quan báo chí hoàn toàn có thể ứng dụng AI để xử lý khối lượng lớn dữ liệu. Nhờ các công nghệ này, chất lượng phóng sự điều tra và tin chuyên sâu dự kiến có thể tăng lên đáng kể.
Công cụ thu thập và khai thác dữ liệu
Công nghệ scraping tự động và khai thác data mạng xã hội là nền tảng quan trọng trong data journalism. Các nhà báo có thể sử dụng kỹ thuật trích xuất dữ liệu từ API, web scrape, Tabula… để thu thập dữ liệu từ PDF, bảng biểu và trang web.
Ví dụ, Guardian đã sử dụng ELK stack (Elasticsearch, Logstash, Kibana) để trích xuất dữ liệu quảng cáo từ Facebook API. Từ đó phân tích và trực quan hóa thành thông tin có giá trị báo chí. ICIJ triển khai Datashare lưu trữ 11,9 triệu bản ghi (~2,9TB) dữ liệu về Panama Papers. Ngoài ra còn ứng dụng Neo4j và Linkurious để tìm liên kết giữa công ty và cá nhân trên toàn cầu.
Qua đó có thể thấy, các cơ quan báo chí và cơ quan quản lý báo chí Việt Nam nên xây dựng kho dữ liệu mở dạng API để tăng khả năng phân tích dữ liệu và báo chí điều tra.
Trực quan hóa và storytelling dữ liệu
Để nội dung hấp dẫn, các công cụ trực quan hóa như Datawrapper, Tableau, infographic tương tác hay custom storytelling framework đóng vai trò quyết định. Các đơn vị triển khai báo chí dữ liệu tại Đông Nam Á như Kontinentalist hiện đang sử dụng nền tảng Lapis để hợp nhất storytelling dữ liệu với kiểm soát phiên bản. Việc này nhằm hỗ trợ nhóm tòa soạn làm việc hiệu quả hơn. Truyền thông báo chí hiện đại rất cần áp dụng công nghệ này để biến dữ liệu khô khan thành câu chuyện trực quan, giúp tăng tương tác người đọc.
Mobile reporting và crowdsourcing
Mobile journalism (hay MoJo) cho phép thu thập dữ liệu, video, ảnh tại hiện trường qua điện thoại di động, trực tiếp. Các data này sẽ được xử lý và phát hành nội tuyến. Crowdmapping và crowdsourcing giúp thu thập dữ liệu từ cộng đồng về sự kiện thời gian thực như thiên tai, biểu tình, dịch bệnh. Ushahidi, Crowdmap là nền tảng được tin dùng trong các dự án báo chí dữ liệu. Đối với Việt Nam, cơ quan báo chí nên triển khai mô hình này để tương tác cộng đồng, đồng thời xây dựng nguồn dữ liệu độc lập, phục vụ phân tích dữ liệu ban đầu.
Newsroom convergence và hợp tác chuyên môn
Một xu hướng mới được áp dụng nhiều gần đây là newsroom convergence – tập trung nhà báo, coder và chuyên gia dữ liệu trong cùng một tòa soạn. Mô hình này giúp tích hợp phân tích dữ liệu, kiểm chứng kỹ thuật số và báo chí điều tra vào dòng hoạt động chính tại tòa soạn. Quy trình làm việc được kết hợp giữa các bộ phận, không còn rời rạc, phân tách. Đây là mô hình mà ngành báo chí Việt Nam và các cơ quan báo chí nên hướng đến – kết hợp giữa nhà báo và chuyên gia kỹ thuật để nâng cao năng lực sản xuất dữ liệu.
Báo chí dữ liệu Việt Nam nên bắt đầu từ đâu?
Xây dựng chiến lược dài hạn
Để báo chí dữ liệu thực sự phát triển tại Việt Nam, cần một chiến lược dài hạn kết hợp giữa tư duy, công nghệ và năng lực nội bộ. Trước hết, các cơ quan báo chí cần xác định rõ mục tiêu ứng dụng dữ liệu là gì? Không phải chạy theo xu hướng mà để tăng giá trị nội dung. Việc thành lập nhóm chuyên trách dữ liệu trong tòa soạn, bao gồm nhà báo, coder và chuyên gia phân tích, là bước khởi đầu quan trọng.
Lựa chọn công cụ phù hợp
Tiếp theo, cần đầu tư vào công cụ phù hợp, bắt đầu từ những nền tảng đơn giản như Excel, Flourish, Datawrapper. Say đấy sẽ tiến tới những hệ thống phức tạp hơn như Tableau, Power BI hay ELK stack. Việc đào tạo nhân sự cũng cần ưu tiên kỹ năng trực quan hóa, làm sạch dữ liệu và kể chuyện bằng số liệu. Đây là những năng lực cốt lõi chưa được chú trọng trong các chương trình đào tạo ngành báo chí hiện nay.
Xây dựng văn hóa dữ liệu
Cuối cùng, việc xây dựng văn hóa dữ liệu trong tòa soạn là yếu tố then chốt. Các phóng viên cần phải hiểu cách khai thác dữ liệu, đặt câu hỏi từ dữ liệu và cách tiếp cận công chúng qua biểu đồ, bản đồ hay infographic. Trong quá trình này, cơ quan quản lý báo chí cần đồng hành bằng cách thúc đẩy dữ liệu mở, cung cấp kho dữ liệu công khai để báo chí có nguồn tin tin cậy, hợp pháp và có chiều sâu.
Kết luận
Công nghệ đang làm thay đổi căn bản cách mà ngành báo chí tiếp cận và kể chuyện với công chúng. Từ trí tuệ nhân tạo, khai thác dữ liệu mở cho đến trực quan hóa thông tin. Tất cả đều đang thúc đẩy báo chí dữ liệu trở thành trụ cột mới của truyền thông báo chí hiện đại. Với sự chuyển động nhanh của thế giới số, việc xây dựng hạ tầng nội dung số, tổ chức lại quy trình sản xuất thông tin trên nền dữ liệu là yêu cầu cấp thiết.
Trong bối cảnh đó, những nền tảng hỗ trợ chuyển đổi đóng vai trò quan trọng. SpinGo là đơn vị tiên phong cung cấp giải pháp số hóa nội dung toàn diện và xây dựng kho học liệu số hiện đại. Đây chính là một trong những hướng đi bền vững giúp các cơ quan báo chí, tổ chức truyền thông và giáo dục từng bước nâng cao năng lực dữ liệu, bắt kịp xu thế toàn cầu. Truy cập spingo.vn để tìm hiểu thêm về công nghệ hỗ trợ báo chí dữ liệu và các xu hướng chuyển đổi số mới nhất hiện nay.
Bài viết liên quan: