Báo chí dữ liệu đang trở thành xu hướng tất yếu của ngành báo chí truyền thông hiện đại. Tại Việt Nam, dù đã có những bước đi đầu tiên, song so với khu vực Đông Nam Á, sự phát triển vẫn còn chậm và phân tán. Vậy đâu là thách thức và cơ hội cho ngành báo chí Việt Nam trong việc ứng dụng phân tích dữ liệu, và vai trò của các cơ quan báo chí, cơ quan quản lý báo chí trong quá trình chuyển đổi số này là gì?

Báo chí dữ liệu và tầm ảnh hưởng với ngành báo chí truyền thông

Báo chí dữ liệu (data journalism) là mô hình kể chuyện dựa vào phân tích dữ liệu chính xác, trực quan hóa thông tin và khoa học dữ liệu. Loại hình này không yêu cầu nhà báo phải là lập trình viên, nhưng họ cần có tư duy số hóa. Hiểu cách sử dụng các công cụ như Excel, SQL, Datawrapper, Tableau là yếu tố quan trọng để biến dữ liệu thành câu chuyện có sức thuyết phục. Chính nhờ truyền thông báo chí dựa trên dữ liệu, các bài báo trở nên đáng tin cậy hơn, giảm thiểu thông tin sai lệch, góp phần xây dựng niềm tin nơi độc giả.

Đọc thêm: Báo chí dữ liệu: Lợi ích và xu hướng phát triển trong thời đại số

Việt Nam trên bản đồ báo chí dữ liệu Đông Nam Á

Trong khu vực Đông Nam Á, nhiều quốc gia đã có bước tiến rõ rệt trong việc ứng dụng data journalism vào hoạt động truyền thông hiện đại. Họ chủ động chia sẻ dữ liệu mở, hình thành các mô hình newsroom kỹ thuật số tích hợp AI và phân tích dữ liệu lớn.

Tại Indonesia, kể từ đầu những năm 2000, các nền tảng như Lokadata và Katadata đã trở thành thương hiệu tiêu biểu áp dụng hình thức báo chí này. Các toà soạn như Tempo, Kompas bắt đầu coi đây chính là trọng tâm sản xuất tin từ năm 2017. Các tờ báo lớn tại Malaysia cũng đã ứng dụng mạnh báo chí dữ liệu ngay từ mùa dịch COVID-19.

Tiếp nối làn sóng này, các cơ quan báo chí tại Việt Nam như Thông tấn xã Việt Nam, báo Nhân Dân và VnExpress cũng đã bắt đầu triển khai các dự án kết hợp phân tích dữ liệu dạng infographic, megastory hay long‑form nội dung đa phương tiện. 

So sánh vị thế Việt Nam với khu vực

Có thể thấy báo chí dữ liệu Việt Nam hiện tại vẫn còn manh nha, chủ yếu dừng ở dạng sản phẩm đơn lẻ. Tính cho đến năm 2023, chỉ có khoảng 35% cơ quan báo chí tại Việt Nam có hệ thống phân tích hành vi độc giả. Chưa đến 20% cơ quan có chiến lược nội dung dành riêng cho nền tảng di động, khiến cho bước tiến vào data journalism còn chậm so với khu vực.

Ngoài ra, khả năng khai thác dữ liệu lớn của Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều thông tin từ cơ quan quản lý báo chí và các bộ ngành còn chưa được mở ở dạng có thể xử lý tự động như CSV hay API. Điều này khiến công đoạn phân tích dữ liệu và trực quan hóa trở nên khó khăn hơn.

Như vậy, ngành báo chí truyền thông cần đầu tư kỹ thuật, đào tạo và đổi mới tư duy để không bị tụt hậu so với khu vực. Với hơn 79% dân số sử dụng Internet và 68 triệu người dùng mạng xã hội vào năm 2023, chúng ta cần nhanh chóng xây dựng chiến lược dữ liệu để đáp ứng xu hướng tiếp nhận thông tin của thế hệ trẻ.

Vai trò của cơ quan quản lý báo chí và ngành báo chí truyền thông

Để nâng cao vị thế của báo chí dữ liệu, cơ quan quản lý báo chí như Ban Tuyên giáo, Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo Việt Nam cần hướng dẫn chuẩn hóa dữ liệu công khai, xây dựng kho dữ liệu liên kết giữa các cơ quan báo chí. Đồng thời, các cơ sở đào tạo báo chí truyền thông nên cập nhật chương trình giảng dạy về phân tích dữ liệu, trực quan hóa và kể chuyện bằng dữ liệu để bồi dưỡng lực lượng nhà báo số trong tương lai.

Hướng phát triển bền vững cho báo chí dữ liệu ở Việt Nam

Việc phát triển data journalism không chỉ là xu thế mà còn là chiến lược dài hạn với ngành báo chí Việt Nam. Các cơ quan báo chí cần hợp tác xây dựng kho dữ liệu chung, chia sẻ nguồn nguyên liệu, giảm thiểu việc chồng chéo data. Cơ quan quản lý báo chí cần kiến tạo chính sách rõ ràng về xuất bản dữ liệu mở. Đồng thời, báo chí truyền thông nên đào tạo nhân lực có năng lực phân tích dữ liệu, trực quan hóa và áp dụng AI để sản xuất nội dung chuyên sâu, hấp dẫn và chính xác.

Kết luận

Việt Nam hiện đã bắt đầu đưa nền tảng báo chí dữ liệu vào hoạt động của các tòa soạn, nhưng đứng ở vị trí mới chớm trong khu vực Đông Nam Á. Ngành báo chí truyền thông cần phối hợp với cơ quan báo chí và cơ quan quản lý báo chí để tạo nền tảng dữ liệu chia sẻ, nâng chất lượng nội dung nhờ phân tích dữ liệu và trực quan hóa. Khi có tư duy đổi mới, nhân sự được đào tạo, hệ thống dữ liệu mở và môi trường chính sách thuận lợi, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn tới đẳng cấp báo chí dữ liệu khu vực.

Truy cập spingo.vn để tìm hiểu thêm về báo chí dữ liệu và các xu hướng chuyển đổi số mới nhất hiện nay.

Bài viết liên quan:

• Báo chí dữ liệu là gì? Lợi ích và xu hướng phát triển trong thời đại số.